Veel belangstelling expositie: Onderduiken in de grensstreek

AALTEN- Donderdag 21 april was er veel belangstelling voor de opening van de expositie: 'Onderduiken in de grensstreek'. Door de enorme belangstelling vond het openingsprogramma in de Oosterkerk Aalten plaats, een passende plek. In deze kerk is het gedenkraam te zien wat herinnert aan de oorlog.

Dit gedenkraam werd als dank door verschillende steden aan de Aaltenaren geschonken. In het raam staan de wapens en namen van de steden: Rotterdam, Scheveningen (hetzelfde wapen als: Den Haag) en Utrecht links en rechts:

Amsterdam, Kralingen en de Davidsster van de Joden. Allen hebben bijgedragen aan de kosten van het raam. Directeur Gerda Brethouwer van de Aaltense Musea heette iedereen van harte welkom. Gerda: "het is opmerkelijk dat in het

boek: 'Aalten in bezettingstijd', dat in 1946 verscheen, tekstfragmenten staan die nu vandaag - 70 jaar later - nog steeds de moeite waard zijn om even bij stil te staan! Zo schrijft Aaltens verzetsleider Jan Wikkerink in zijn voorwoord: "de Achterhoeker toont een taaie vasthoudendheid zodra voor hem de maat vol is. Auteur B. de Joode schrijft dat het belangrijk is dat latere generaties ook de geschiedenis kennen. Het buitengebied van onze grensstreek was uitermate geschikt om als schuilplaats te dienen voor opgejaagden. Wij hebben hier een rijk geschakeerd landschap, met bossen en veel struikgewas, talrijke boerderijen met schuren en destijds minder toegankelijke toegangswegen, veel hooibergen, die voor mensen die hier onbekend zijn meestal onoverzichtelijk leken. In deze regio gold een onbaatzuchtige gastvrijheid tegenover de vluchteling, de onderduiker. Die werd meestal opgenomen in gezinsverband en maakte deel uit van het gezin. De helpers beschouwden het als hun christenplicht de ander onderdak te bieden en op deze manier lijdelijk verzet te bieden tegen het schrikbewind van de bezetter. Dit is een streek waar men vaak aan een half woord genoeg heeft.

'Jesaja' was het trefwoord. Dan wist de ander wat dat betekende. Het is niet voor niets dat de LO, de Landelijke Hulp aan Onderduikers, is geboren door de samenballing van moedige mensen. Het is niet vreemd dat de Achterhoek daar een belangrijke rol in heeft gespeeld in dit netwerk dat zich snel vertakte tot een brede en efficiënte landelijke hulporganisatie, mede door de bezielde en wervende preken van dominee Slomp. Uit veel van de verzamelde verhalen blijkt dat de onderduikers zich veilig voelden bij hun gastgezin.

Zij merkten dat Duitse soldaten die aan de deur kwamen overtuigend werden afgetroefd. Maar vooral dat men uitermate goed zijn mond kon houden. Vaak ook tegenover familie en buren. Ook de kinderen werden de kunst van het 'horen, zien en zwijgen' terdege bijgebracht. Velen in deze omgeving hebben de oorlog echter niet overleefd, zoals Gradus Kobus, die al vanaf 1933 wist dat het mis was in Duitsland en daar tegen ageerde. Dokter Der Weduwen, die overal in het verzet opduikt en dat met zijn leven heeft moeten bekopen. Wat te zeggen over de moedige daden van tante Riek -Heleen Kuipers- uit Winterswijk, die tot het laatste anderen bleef troosten maar stierf in kamp Ravensbrück. Het wrede lot van Cornelis Ruizendaal, zwarte Kees, doodgeschoten, net als de 46 mannen die geëxecuteerd werden in het Rademakersbroek bij Varsseveld. De piloten van de neergeschoten Geallieerde vliegtuigen, zij die omkwamen bij bombardementen, opgepakt zijn en vermoord in de kampen, de onbeschrijflijke moord op de Joodse burgers. En helpers zoals Wiggers die hen onderdak gaven. Deze expositie is actueler dan ooit; denk aan de vluchtelingen. Bij de opening onlangs van de expositie:

'Vluchtelingen Toen en Nu' zei kunstenaar Wim Westerveld: Ik hoop niet dat het nodig is ze zelf in huis te nemen. We hebben nu goede voorzieningen, maar als het nodig is moeten we helpen. David Barnouw, auteur en voormalig voorlichter van het NIOD (Nederlands Instituut voor Oorlogs Documentatie) ging in op de grote betekenis van het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Ruim 25.000 Nederlanders en wellicht nog veel meer waren hierin vroeger actief. Burgemeester Bert Berghoef vindt het van groot belang dat de verhalen van mensen welke de oorlog hebben meegemaakt worden vastgelegd.

Berghoef: "Het Onderduikmuseum Markt 12 Aalten vervult hierin een belangrijke rol". Intussen was er muzikaal spel van Mustafa Yakal, gast uit Syrië en momenteel woonachtig op het AZC in Barlo. Joop Levy vertelde over het grote belang om de schooljeugd het verhaal over de oorlog over te brengen. Ruim tweehonderd keer heeft hij inmiddels op scholen zijn verhaal verteld over de Tweede Wereldoorlog. De jeugd is hier telkens diep van onder de indruk. Na het openingprogramma in de Oosterkerk vertrok men naar het onderduikmuseum Markt 12 en hier kon men de expositie bezichtigen. In 44 verhalen, uitgebeeld in diverse tableaus, wordt de onderduik tijdens de Tweede Wereldoorlog in de grensstreek van de Achterhoek en Munsterland belicht, vanuit verschillende perpectieven. Verhalen die gaan over de Joodse onderduik. Daarnaast wordt er aandacht geschonken aan gezinnen die onderduikers opvingen en verhalen over piloten uit andere landen, verzetsmensen en Arbeitseinsatz-weigeraars. Er wordt informatie gegeven over de lokale en landelijke organisaties achter de onderduik: de dokter en de dominee, de invloed van overheden in Aalten, Dinxperlo, Varsseveld, Lichtenvoorde en Winterswijk. Belangrijke verzetsmensen waar aandacht aan besteed wordt zijn de verzetsmensen: Tante Riek, Frits de Zwerver (Frederik

Slomp) en Ome Jan (Jan Wikkerink). Zij sloegen de handen ineen, zodat in

1942 in Aalten de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO) werd opgericht. Tijdens de oorlog kende iedereen zijn naam vanwege zijn wijsheid en rol in het verzet. Het Onderduikersdorp Aalten neemt landelijk een bijzondere positie in. Eén op de vijf mensen was hier onderduiker. Bijna elke boerderij had één of meer onderduikers. Getoond wordt een boeiende collectie onderduikgeschiedenis. De werkgroep is voor de samenstelling tot kort voor de opening hier druk mee geweest. Op het laatste moment kreeg men nog de onderscheidingen van piloot Roy Kay. Onlangs kwam het Onderduikmuseum in het bezit van het vliegtuigje dat Joop Levy kreeg op zijn onderduikadres in Lintelo. De expositie: 'Onderduiken in de grensstreek' is te bezichtigen van 22 april t/m 28 augustus in het Onderduikmuseum Markt 12, Aalten.

Tekst en foto's: Leo van der Linde.